MƯỜI ĐỀ TÀI LUÂN LÝ KI-TÔ GIÁO

LỜI NÓI ĐẦU

Tập sách này không phải là một biên khảo hay một giáo trình về thần học luân lí Kitô Giáo hay đạo đức học Kitô Giáo, mà chỉ là tập hợp các bài trình bày tóm tắt một số đề tài của khoa thần học ấy, giúp các sinh viên thần học ôn tập lại bộ môn này sau một thời gian xa trường lớp và chuẩn bị quay lại với công tác mục vụ tại xứ đạo. Chính vì thế, sẽ không có sự trình bày chi tiết và đầy đủ của một giáo trình hay sự tham cứu rộng rãi và gợi mở của một biên khảo, nhưng chỉ ghi nhận những đường nét lớn của luân lí Kitô Giáo nói chung và luân lí Kitô Giáo khi khảo sát một số vấn đề quan trọng, như tôn giáo, chính trị, sự sống, tính dục và hôn nhân, kinh tế, truyền thông. Trong giới hạn ấy, có lẽ sách sẽ có ích hơn cho những ai muốn nhớ lại cách nhanh chóng và căn bản luân lí Kitô Giáo hoặc xa hơn nữa, cho những ai muốn làm quen với nền luân lí ấy trong bản chất và mục tiêu, cũng như trong khi giải quyết một số vấn đề đạo đức lớn của con người thời đại. Xin đừng quên điều này để đón nhận tập sách và thông cảm với những khiếm khuyết của tập sách. Hy vọng rằng với những hiểu biết căn bản mà tập sách cung cấp, độc giả sẽ hiểu rõ hơn con đường mà người Công Giáo thường mượn để đi tìm hạnh phúc – hạnh phúc cho mình và cho người khác.


NỘI DUNG

Luân lí Kitô Giáo đóng vai trò nào trong đời sống người kitô hữu và có những nét đặc thù nào so với các nền luân lí khác?

Có thể có xung đột giữa luật lệ (quyền bính) và lương tâm không; nếu có, phải giải quyết thế nào? Phân biệt các mức độ hướng dẫn và ràng buộc của lương tâm.-
Thế nào là ý thức đúng đắn về tội? Những khám phá mới của các khoa Thánh Kinh, thần học, nhân văn và xã hội… có thể đóng góp gì vào quan niệm về tội? Làm sao phân biệt tội nặng và tội nhẹ theo quan điểm thần học luân lí hiện nay?

Làm sao phân biệt và giúp người kitô hữu phân biệt những biểu hiện đúng đắn của sự thờ phượng với những biểu hiện ‘mê tín’? Có những hình thức ‘mê tín’ nào đang dần dần phổ biến hiện nay? (đạo đức học tôn giáo hay giới răn 1,2 và 3)

Đâu là ranh giới giữa sự phản kháng cần thiết đối với chính quyền và sự phản kháng bất hợp lí? (đạo đức học chính trị hay giới răn 4)

Đâu là những nguyên tắc lớn của luân lí Kitô Giáo liên quan đến vấn đề sự sống và sức khoẻ con người? (đạo đức sinh học hay giới răn 5)

Quan điểm tình yêu – đức ái của luân lí Kitô Giáo có thể giúp gì cho đời sống tình cảm và tính dục của con người hôm nay? (đạo đức học tính dục và hôn nhân hay giới răn 6 và 9)

Làm sao tiếp cận hai vấn đề lớn trong đời sống hôn nhân và gia đình hiện nay: vấn đề chung thủy và vấn đề sinh sản? (đạo đức tính dục và hôn nhân hay giới răn 6 và 9)
Quan điểm của luân lí Kitô Giáo về lao động và sở hữu đóng góp gì cho các quan hệ kinh tế xã hội giữa con người hiện nay? (đạo đức học kinh tế hay giới răn 7 và 10)

Thế nào là chân lí theo quan điểm luân lí Kitô Giáo và bổn phận phản ảnh chân lí của các phương tiện truyền thông xã hội hôm nay? (đạo đức học truyền thông hay giới răn 8)

Mười đề tài luân lý Ki-tô Giáo

Đề tài một :

Luân lí Kitô Giáo đóng vai trò nào trong đời sống người kitô hữu và có những nét đặc thù nào so với các nền luân lí khác?
 

Nhập đề :

Từ những ghi nhận về tình trạng luân lí suy đồi tại Việt Nam nói chung và trong Giáo Hội Công Giáo Việt Nam nói riêng (suy đồi trong giáo dục và kinh doanh, y tế và sự sống, tính dục và hôn nhân, quyền hành và chính trị…), chúng ta thử đi tìm nguyên nhân. Không kể những nguyên nhân từ những ảnh hưởng của văn hoá và văn minh thời mới, phải kể đến tình trạng nhận thức sai lầm hay ít ra, chưa đầy đủ, về vai trò của luân lí và luân lí Kitô Giáo trong đời sống con người.

Khai triển :

1. Trong giáo huấn của Đức Giêsu và Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai, chúng ta đã thấy vai trò hết sức quan trọng của luân lí trong đời sống cá nhân và tập thể kitô hữu
Theo giáo huấn của Đức Giêsu

- Ngay từ bài giảng đầu tiên hay đúng hơn, từ lần lên tiếng đầu tiên của mình, Đức Giêsu đã chú ý tới hành động trong tương quan với Chúa và với con người : “Hãy ăn năn sám hối và tin vào Tin Mừng (= một hành động luân lí với Chúa và với con người), vì Nước Trời đã gần đến” (Mc 1,14-15).

- Kể từ đó, bất cứ tuyên bố nào của Ngài nhân dịp này hay nhân dịp khác đều kết thúc bằng lời yêu cầu đương sự phải làm việc tốt này hoặc việc tốt nọ (luân lí). Các phép lạ của Ngài cũng nhằm đưa đương sự tới chỗ tin vào Ngài và từ đó, hành động phù hợp với lòng tin ấy (luân lí).

- Thậm chí, đối phương đố kị và âm mưu hãm hại Ngài không phải vì nghe những lời tuyên bố chói tai của Ngài, mà vì dự đoán những hậu quả thực tiễn mà những lời tuyên bố ấy có thể đưa tới (luân lí).

- Nói cách khác, không như nhiều nhà thần học Cải Cách kết luận vội vàng, giáo huấn của Đức Giêsu không chỉ là những lời loan báo Tin Mừng vui vẻ mà còn là những đòi hỏi cam go phải đem ra thực hành, không chỉ mang màu sắc “tín lí” mà còn mang tính chất “luân lí” nữa. Môn đệ Đức Kitô không phải chỉ nghe, chỉ hiểu, chỉ vui vẻ phấn khởi, mà còn phải hành động, phải sống nữa.

Theo giáo huấn của Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai

- Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai đã tự mô tả mình là một cộng đoàn với ba sinh hoạt căn bản hay với ba chiều kích căn bản: lắng nghe lời Chúa và sự diễn giải của các tông đồ / ca tụng Chúa và cử hành lễ bẻ bánh (tiệc Thánh Thể) / sống với nhau như anh chị em bằng cách bỏ mọi sự làm của chung (x. Cv 2,42-47)

- Có người gọi một cách chuyên môn hơn ba sinh hoạt chính yếu hay ba chiều kích căn bản của Hội Thánh Kitô Giáo sơ khai là tin, cử hành và sống, hoặc sinh hoạt tín lí, sinh hoạt phụng vụ và sinh hoạt luân lí. Như vậy, luân lí là một trong những sinh hoạt chính yếu hay một trong ba chiều kích căn bản làm nên đời sống kitô hữu.

- Còn nếu đọc hết các sách của Tân Ước, đặc biệt các thư của các tông đồ, chúng ta sẽ thấy rõ song song với sự bành trướng của Giáo Hội, đồng thời đứng trước tình hình ngày càng phức tạp của cuộc sống, Giáo Hội càng ngày càng tỏ rõ quan tâm tới việc hướng dẫn đời sống luân lí của các kitô hữu và giải quyết các vấn đề luân lí của mình. Như thế, không những không thể gạt bỏ luân lí ra khỏi đời sống người kitô hữu, mà còn phải tìm cách thực hiện ngày càng tốt hơn sinh hoạt ấy, bên cạnh các sinh hoạt khác là hiểu biết đức tin và cử hành phụng vụ.

2. Luân lí trong tương quan với các khía cạnh khác của đời sống Kitô hữu

- Tuy nhiên, dù có quan trọng đến đâu, luân lí Kitô Giáo cũng không thể nào đứng độc lập một mình. Người kitô hữu không thể chỉ bằng lòng sống ngay lành mà thôi, cũng như đã không thể chấp nhận hiểu biết đức tin ngày càng sâu xa và cử hành phụng vụ ngày càng sốt sắng mà thôi. Đời sống luân lí của người kitô hữu không phải chỉ loay hoay với việc làm lành lánh dữ, mà còn phải làm lành lánh dữ theo giáo lí của Đức Kitô. Người kitô hữu không thực hành luân lí chỉ theo lương tâm và lương tri tự nhiên, mà quyết liệt thực hành luân lí dựa trên đức tin Kitô Giáo (luân lí dựa trên đức tin).

Ngoài ra, nỗ lực sống luân lí của người kitô hữu không phải là nỗ lực ở tầm mức con người, nhắm tới những kết quả trong thế giới con người, mà còn vươn tới tầm mức Thiên Chúa, nhắm tới những kết quả trong thế giới Thiên Chúa. Chính vì thế, sống luân lí phải đi đôi với cử hành các mầu nhiệm, nâng các sự việc của con người lên mức các mầu nhiệm qua đó Thiên Chúa cứu độ con người bằng cách cầu nguyện và kết hợp với Ngài (luân lí hướng tới và được hỗ trợ bởi ơn thánh, nhận được qua cầu nguyện và cử hành phụng vụ).

- Đây cũng là hướng giải quyết tình trạng suy đồi luân lí hiện nay trong Giáo Hội chúng ta: muốn giúp các kitô hữu sống tốt lành, phải cho họ biết cái nhìn của Thiên Chúa về điều tốt lành và phải tạo điều kiện cho họ được sự hậu thuẫn tối đa của Thiên Chúa bằng cách giúp họ bước vào thế giới Thiên Chúa từ đời này qua các cử hành phụng vụ và cầu nguyện. Nhiều kitô hữu sống luân lí bết bát có thể là do thiếu cố gắng và luyện tập, nhưng cũng có thể là do thiếu hiểu biết đúng đắn và cập nhật, và thiếu tham dự các cuộc cử hành hầu được tiếp xúc với Thiên Chúa. Các mục tử phải quan tâm cách đồng bộ tới cả ba sinh hoạt hay ba khía cạnh này, nếu muốn giúp giáo dân của mình có đời sống luân lí lành mạnh hợp ý Chúa. Đời sống luân lí được xây dựng trên hiểu biết giáo lí đầy đủ và tiếp xúc thường xuyên với Chúa (qua các bí tích và cầu nguyện).

3. Đâu là những nét đặc thù của luân lí Kitô Giáo so với các nền luân lí khác ?

Trong quá trình tìm hiểu luân lí Kitô Giáo, nhất là có đối chiếu với các nền luân lí khác, người ta khám phá ra một số nét riêng của luân lí Kitô Giáo cần phải được tôn trọng và phát huy.

3.1. Đó là một nền luân lí mang đậm nét tôn giáo hay chính xác hơn, mang đậm nét Kitô Giáo

Thật ra, không ai là không bị buộc và không tìm cách sống tốt lành, nghĩa là không ai là không có đời sống luân lí ở một mức nào đó. Chỉ có điều đó là điều tốt lành tới mức nào hay điều tốt lành theo viễn tượng nào hoặc dựa trên cơ sở nào. Người Cộng Sản theo đuổi điều tốt lành theo quan điểm mác-xít của mình. Các tín đồ các tôn giáo khác xây dựng đời sống luân lí của mình xa hơn nữa là dựa trên mệnh Trời : tốt hay xấu là tùy theo có hợp với mệnh Trời hay không. Còn người kitô hữu dứt khoát đánh giá điều tốt dựa trên giáo huấn, con người và cách sống của Đức Kitô, mà họ tin là hiện thân của Thiên Chúa hay là chính Thiên Chúa nhập thể. Vì thế, người kitô hữu không chỉ bằng lòng với điều tự nhiên cảm thấy tốt hay bằng lòng với điều mà thiên hạ cho là tốt hoặc chính mình nhận thức là tốt, mà phải cố gắng tìm ra điều Thiên Chúa quyết là tốt : “Tại sao anh gọi tôi là tốt lành, chỉ có Thiên Chúa là đấng duy nhất tốt lành?” (Mc 10,18).

3.2. Là một nền luân lí được giới thiệu cho con người qua tay Giáo Hội

Nói rằng luân lí Kitô Giáo dựa trên giáo huấn, con người và cách sống của Đức Kitô – nhưng là giáo huấn và cách sống của một con người sống cách đây hơn 2000 năm – cũng là giả thiết mỗi người sẽ phải dựa trên một cơ quan trung gian có thẩm quyền để hiểu giáo huấn, con người và cách sống ấy, hơn là chỉ dựa vào bản thân rất ích kỉ và chủ quan của mình. Theo lí tưởng, cơ quan trung gian này đã được chính Đức Kitô khi còn sống thiết lập và trao quyền. Cơ quan ấy chăûng những phải lo hoàn thiện mình trong vai trò ấy qua dòng thời gian, mà nhất là phải được chính Thiên Chúa bảo vệ và hướng dẫn. Trong thực tế, cơ quan này không phải là không thiếu sót trong trách nhiệm của mình. Nhưng nhìn chung, phải nhìn nhận cơ quan này (Giáo Hội Công Giáo gọi là Huấn Quyền hay quyền giáo huấn Giáo Hội) đã hoàn thành khá tốt vai trò của mình, nhờ luôn dựa vào nền tảng luân lí Kitô Giáo là giáo huấn, con người và cách sống của Đức Kitô, dựa vào cách giải thích của các đấng bậc đã may mắn sống sát với Đức Kitô (truyền thống các tông đồ và truyền thống các giáo phụ), cũng như nhờ luôn quan tâm và nỗ lực làm việc trong lãnh vực luân lí này.

3.3. Cũng là một nền luân lí bắt nguồn từ luân lí tự nhiên và cởi mở tiếp thu sự đóng góp của các nền luân lí và các khoa học khác của thời đại

Nếu chỉ dừng lại với hai điểm trên đây, có thể có người e ngại luân lí Kitô Giáo sẽ xa lạ với rất nhiều người. Kì thực, Thiên Chúa mà Đức Kitô và Giáo Hội dựa vào để nhận thức điều tốt điều xấu cũng là Thiên Chúa đã lập ra bản tính con người với những qui luật hướng dẫn đời sống của con người. Vì thế, luân lí Kitô Giáo chẳng những phù hợp với luân lí tự nhiên, mà còn triển khai cái vốn tiềm tàng trong luân lí tự nhiên ấy. Cũng chính vì ý thức về cội nguồn chung của hai nền luân lí ấy, nên các nhà thần học luân lí Kitô Giáo cũng luôn cởi mở tiếp thu sự đóng góp của các nền luân lí khác và của các khoa học nhân văn đương thời. Luân lí Kitô Giáo không chỉ đóng góp cho luân lí xã hội và thời đại, mà còn tiếp thu nhiều đóng góp của luân lí ấy.

Tóm lại, có thể nói luân lí Kitô Giáo là luân lí mang tính cởi mở hay đối thoại :
Cởi mở hay đối thoại với Thiên Chúa như mục tiêu cuối cùng mà luân lí muốn hướng tới, như nền tảng cuối cùng mà luân lí muốn dựa vào để bảo đảm sự đúng đắn và ràng buộc cho luân lí (mạc khải của Thiên Chúa, đặc biệt qua Thánh Kinh)

Cởi mở hay đối thoại với Giáo Hội như cơ quan trung gian mà luân lí cần có để hỗ trợ mình xác định mục tiêu cuối cùng, nền tảng sau cùng và các chuẩn mực của luân lí (giáo lí Giáo Hội hay lập trường Giáo Hội về các vấn đề)

Cởi mở hay đối thoại với các nền luân lí và các khoa học khác như các cơ sở cho luân lí tham khảo thêm hầu có được sự hiểu biết và nhận thức đúng đắn hơn về các giá trị luân lí.

4. Các nguồn cần liên hệ để thực hành luân lí

Một cách cụ thể, để thực hành và giúp người khác thực hành luân lí, người kitô hữu sẽ liên hệ hay tham khảo ba nguồn sau đây : giao ước với Chúa, lề luật và lương tâm.
4.1. Giao ước với Chúa : đây là cơ sở quan trọng nhất mà người kitô hữu cần lưu ý khi thực hành luân lí. Người kitô hữu có tuân giữ lề luật và lắng nghe lương tâm chính là vì muốn qua đó càng ngày càng đi sâu hơn vào giao ước với Chúa, bây giờ và mai sau. Không có chân trời hay viễn tượng này thì lề luật và ngay cả lương tâm cũng gây cảm giác nặng nề và bó buộc cho người kitô hữu. Hơn nữa, chính giao ước với Chúa sẽ là cơ sở biện minh cho giá trị của lề luật và lương tâm : luật nào hay tiếng lương tâm nào không giúp đưa người ta đi sâu hơn vào giao ước với Chúa đều đáng bị nghi ngờ, thậm chí cự tuyệt.

4.2. Lề luật : tuy nhiên, nếu không có lề luật hay các chuẩn mực khách quan thì người kitô hữu sẽ dễ rơi vào tình cảnh mơ hồ và lạc lối khi bước vào giao ước với Chúa. Chính các lề luật này sẽ cho họ biết phải làm gì để ngày càng giao ước thân mật hơn với Chúa.

4.3. Lương tâm : rất tiếc, lề luật chẳng bao giờ đủ vì trong cuộc sống con người có biết bao tình huống, mà mỗi người phải vận dụng lương tâm của mình để ứng dụng các lề luật vào các tình huống cụ thể ấy. Đó là chưa kể những lề luật sai, mà nếu không có lương tâm phê phán người ta rất có thể đã lạc lối.

Kết luận :

Rõ ràng là nếu muốn sống đúng phẩm giá con người thì không thể chỉ tìm điều nào có lợi hay thích thú, mà còn phải tìm kiếm những điều tốt hay những điều phù hợp với phẩm giá con người (luân lí). Con người không thể sống mà không có luân lí : con người ăn uống không chỉ tìm cái gì ngon miệng hay bổ ích, mà còn tìm điều nào xứng với phẩm giá con người. Trong tâm thức tự nhiên, con người đã luôn muốn điều tốt luân lí, huống nữa là trong tâm thức của những người được cứu độ. Đã thấy tầm quan trọng của luân lí như thế, cả trong ý thức tự nhiên lẫn trong ý thức tôn giáo, người kitô hữu chẳng những không né tránh luân lí, mà còn tìm cách xây dựng đời sống luân lí ngày càng tốt hơn, xứng với phẩm giá kitô hữu và khai thác những nét riêng của luân lí Kitô Giáo.

Lm. Pr. Đặng Xuân Thành

(Đại Chủng viện Hà Nội)

NGUỒN : UBMVGIADINH