11 Làm sao đọc Phúc Âm mà không mất đức tin - Các chú lùn và các cô nhảy ba-lê
Trích sách Làm sao đọc Phúc Âm mà không mất đức tin, Linh
mục Alberto Maggi (Comment lire l’ Évangile sans perdre la foi. Nhà xuất
bản Fides, Pháp).
Salômê tranh của danh họa Caravage.
Thời ấy, tiểu vương Hêrôđê nghe danh tiếng Đức Giêsu, thì nói với những kẻ
hầu cận rằng: “Đó chính là ông Gioan Tẩy Giả, ông đã từ cõi chết chỗi dậy, nên
quyền làm phép lạ mới tác động nơi ông.”
Số là vua Hêrôđê đã bắt trói ông Gioan và tống ngục vì bà Hêrôđia, là vợ
ông Philiphê, anh của nhà vua. Ông Gioan có nói với vua: “Ngài không được phép
lấy bà ấy.” Vua muốn giết ông Gioan, nhưng lại sợ đám đông, vì họ coi ông là
ngôn sứ. Vậy, nhân ngày sinh nhật của vua Hêrôđê, con gái bà Hêrôđia đã biểu
diễn một điệu vũ trước mặt quan khách, làm cho nhà vua vui thích. Bởi đó, vua
thề là hễ cô xin gì, vua cũng ban cho. Nghe lời mẹ xui bảo, cô thưa rằng: “Xin
ngài ban cho con, ngay tại chỗ, cái đầu ông Gioan Tẩy Giả đặt trên mâm.” Nhà
vua lấy làm buồn, nhưng vì đã trót thề, lại thề trước khách dự tiệc, nên truyền
lệnh ban cho cô. Vua sai người vào ngục chặt đầu ông Gioan. Người ta đặt đầu
ông trên mâm, mang về trao cho cô, và cô ta đem đến cho mẹ. Môn đệ đến lấy thi
hài ông đem chôn, rồi đi báo cho Đức Giêsu.
(Mt 14:1-12; Mc 6:17-29)
Mátthêu và Máccô, hai thánh sử kể câu chuyện hành quyết Gioan Tẩy Giả,
nhưng trong cách kể lại các sự kiện, họ cố ý bỏ qua nhân vật chính, họ chỉ đơn
giản nói đó là “con gái bà Hêrôđia”. Các nhân vật khác đều có tên, vai chính
buổi tiệc là Hêrôđê, người chết là Gioan, người chịu trách nhiệm vụ giết người
là Hêrôđia, việc loại bỏ tên con gái bà Hêrôđia, Salômê, có nghĩa là “bình an”,
làm nổi bật lên sự kiện một cách đặc biệt.
Bình thường, khi các thánh sử mô tả một nhân vật vô danh vượt ngoài chiều
kích lịch sử có thật, họ thường trình bày như những nhân vật có thể nhận ra
được qua các nét tiêu biểu: rất hiếm khi tên một nhân vật đã được biết đến lại
không nói đến. Trong đoạn này, việc không nhắc đến tên Salômê bởi vì Salômê bị
xem như một người không có cá tính và ý chí riêng. Cô chỉ là con tốt trong âm
mưu giết người, mà theo các thánh sử, âm mưu này dẫn đến việc mưu sát Đức
Giêsu.
Hồn ma điều khiển triều đình
Hêrôđia giận dữ. Một người đi rao giảng nồng nhiệt xém làm nổ tung chương
trình mà bà đã khó nhọc dựng lên. Bà đã lấy Philípphê, một trong các người con
của Vua Cha Hêrôđê, một người đàn ông dũng cảm nhưng không có tham vọng. Philípphê
bị lên án âm mưu phản bội, bị truất ngôi, đưa gia đình về La mã, ở đó ông sống
đời sống một công dân bình thường. Thật chẳng đáng gì đối với tham vọng của
Hêrôđia, bà mơ một đời sống huy hoàng mà người chồng tẻ nhạt này hứa hẹn cho
bà. Dịp may thuận tiện đến với bà khi người em rể năm mươi tuổi là Hêrôđê
Antipas đến La-mã. Xa hoa phung phí như cha, ông hưởng gia tài “một phần tư”
vương quốc gồm đất Galilê và Pêrê. Ý thức không được để vuột cơ hội thay đổi
chồng, bà Hêrôđia quyến rũ và chinh phục ông em rể.
Sau khi bà Hêrôđia bỏ Philípphê, Hêrôđê bỏ vợ chính thức, hai người sống
chung với nhau ở triều đình. Người đàn bà này là đầu mối cho các bất hạnh và sự
phá sản hoàn toàn của Hêrôđê. Không bao lâu, Arêtas, vua xứ Nabatê, cha vợ của
Hêrôđê, trả thù vì con gái bị xúc phạm, đã tiêu diệt quân đội của ông. Sau đó,
bị thúc đẩy bởi lòng tham không đáy của Hêrôđia – bà đã tự xem mình là hoàng hậu
– đã xin hoàng đế Caligula phong chức “vua” mà ông thèm khát lâu nay, thay vì
bằng lòng chức “thủ hiến” khiêm tốn, Hêrôđê bị hoàng đế Caligula truất ngôi và
đày đi Lyon trong miền Gaules, và ít lâu sau, theo lệnh cũng của hoàng đế
Caligula, ông bị hành quyết. Nhưng, đối với Hêrôđia, nguy hiểm trong lúc này là
Gioan Tẩy Giả, người lên án Hêrôđê vi phạm lề luật Thiên Chúa: “Không được phép
lấy vợ của anh mình.”
Thánh Gioan không khiển trách Hêrôđê đã từ bỏ người vợ đầu tiên, cũng như
chê trách ông đa thê, bởi vì những điều này Thánh Kinh cho phép, nhưng khiển
trách vì ông đã lấy vợ của anh mình, ngược với lề luật Lêvi (Lv 20:21). Thái độ
giận dữ và sợ sệt của Hêrôđia không những do việc Hêrôđê xem thánh Gioan như
một người “công chính và thánh thiện” và Hêrôđê thường nghe lời người, mà còn
do việc Hêrôđê bỏ tù vị ngôn sứ trong nhà giam hoàng gia, để bảo vệ âm mưu phản
bội của vợ. Cuối cùng ngày thuận lợi để loại trừ vị ngôn sứ phiền hà đã đến với
bà Hêrôđia, “bà muốn giết chết ông, nhưng không thể làm được”, đó là “ngày sinh
nhật của vua, vua mở tiệc.” Chữ Hy-lạp mà các thánh sử dùng để chỉ ngày hôm đó
không có nghĩa là “sinh nhật”, nhưng là chữ “généthliaque” có nghĩa là ngày
tưởng niệm ngày sinh của một người đã chết. Chọn lựa của các thánh sử có dụng
ý: Hêrôđê đại diện cho quyền lực, lãnh vực hoạt động của thần chết, dù cho thể
xác ông còn sống, nhưng ông bị xem như đã chết, và khi ông mừng sinh nhật, ông
không thể thêm vào đó sự sống, mà chỉ thêm chết chóc vào cái chết. Ngày kỷ niệm
tang tóc sinh nhật của ông, Hêrôđê “mở tiệc thết đãi bá quan văn võ và các thân
hào miền Galilê”, những nhân vật quen thuộc trong triều đình, các chú lùn, các
cô nhảy ba-lê thường thường khúm núm trước những người có quyền, những người
này biết họ không được yêu thương, muốn được người khác tôn thờ ngưỡng mộ.
Trong bửa tiệc có một sự kiện chưa từng có trong triều đình Đông phương:
Con gái Hêrôđia nhảy cho những người dự tiệc xem. Điệu vũ của công chúa gây tai
tiếng trong thế giới này, bởi vì chỉ có những cô điếm nhảy ba-lê trong bữa
tiệc. Hêrôđia cho rằng mọi phương tiện để củng cố quyền lực đều được phép dùng,
nên không ngần ngại bán dâm con gái mình, lúc đó mới mười mấy tuổi: để nói đến
điều này, các thánh sử dùng một từ Hy-lạp để chỉ một cô gái vào độ tuổi lập gia
đình, theo truyền thống Do-thái, thì vào khoảng mười hai, mười ba tuổi.
Quang cảnh buổi tiệc sao chép lại gương mẫu quen thuộc của văn chương Do
thái, của Étte và vua Assuérus. Nhưng lúc đó Étte quyến rũ vua để cứu dân tộc
khỏi chết (Et 5:7), Hêrôđia bán dâm con gái để giết một người vô tội. Hêrôđê
thỏa mãn: ông cho những người dự tiệc một buổi trình diễn không tưởng tượng
được trong các triều đình Đông phương, xứng với vẻ huy hoàng diễm lệ của La mã.
Từ địa vị một ông quan nhỏ địa phương, ông đã thấy mình là một vị hoàng đế có
thể cai trị vương quốc, ông hứa với cô gái trẻ: “Con xin gì ta cũng cho, dù một
nửa nước của ta cũng được.”
Huênh hoang khoác lác
Hêrôđê là một người bất tài, một tên quản trị tầm thường của một vùng đất
không thuộc về ông ta, nhưng thuộc về những người La-mã đi chinh phục, mà ông
ta không có quyền nhường một tấc đất nào hết: khôi hài cho số phận, từ lúc này
thánh sử Máccô luôn luôn gọi ông ta là “vua”. Sự thật Hêrôđê Antipas chỉ là một
hoàng tử xoàng xỉnh ba xu mà Đức Giêsu cho là “con cáo” (Lc 13:32), con cáo
trong văn hóa Hê-brơ không phải là con vật ranh ma, mà là một con vật ngu xuẩn.
“Con gái của Hêrôđia”, người không có bản sắc, cũng không cá tính, phải hỏi
mẹ xem mình muốn gì, và Hêrôđia đã sửa soạn câu trả lời để đưa cho chồng: “đầu
Gioan Tẩy Giả”. Cô con gái, sẵn sàng làm vui lòng mẹ, vội vàng chạy đến Hêrôđê
để chuyển lời yêu cầu của bà mẹ yêu dấu. Tự ý cô thêm vào một vài hình thức
“ngay lập tức … trên một cái đĩa”, cô dứt khoát ra lệnh: “Xin ngài ban cho con,
ngay tại chỗ, cái đầu ông Gioan Tẩy Giả đặt trên mâm.”
Thực đơn chết chóc
Các thánh sử dùng câu chuyện dài dòng về cái chết của Gioan Tẩy Giả để
chuẩn bị cho độc giả cái chết của Đấng Thiên Sai, đây là câu chuyện duy nhất mà
Đức Giêsu không có mặt. Xem lại những nét đặc trưng của các nhân vật, người ta
thấy rõ ràng sự giống nhau giữa các nhân vật trong sự Thương Khó của Đức Giêsu.
Hêrôđê và Philatô ứng xử cùng một cách: cả hai đều biết người mà họ lên án là
vô tội và cùng muốn phóng thích người đó. Họ không thể làm được vì chính họ, họ
cũng không có tự do. Họ nghĩ họ phán xét một người tù: nhưng chính họ, họ lại
là tù nhân của chính quyền lực của họ.
Hêrôđê không thể cứu Gioan, vì ông đã lỡ hứa trước mặt các người dự tiệc,
như người ta biết, một người có quyền không bao giờ nói: “Tôi lầm”, chẳng cần
nói ra cũng biết, giữa lời nói của một người danh tiếng không hề sai lầm và
mạng sống của một người vô tội, thì mạng sống của người này phải bị hy sinh, dù
cho điều này có làm cho vua buồn một chút hay làm cho vua đổ vài giọt nước mắt
cá sấu “Nhà vua lấy làm buồn. “Dù cho Philatô đi vào lịch sử vì màn kịch rửa
sạch tay của ông “lấy nước rửa tay trước mặt đám đông” (Mt 27:24), vị quan
cầm quyền này cũng đã nhúng tay vào máu, như thánh Luca nhắc đến trong đoạn
“những người Galilê bị tổng trấn Philatô giết, khiến máu đổ ra hòa lẫn với máu
tế vật họ đang dâng.” (Lc 13:1). Dù biết Đức Giêsu vô tội, ông cũng để Đức
Giêsu chết vì ông bị những nhà cầm quyền tôn giáo đe dọa: “Nếu ngài tha nó,
ngài không phải là bạn của Xê-da!” (Ga 19:12) Đối với Philatô, ông không sợ mất
tình bạn mà sợ mất ghế tổng trấn. Như vậy “bạn của Xê-da” là tước hiệu vinh dự
mơ ước được hoàng đế ban tặng vì lòng trung thành, cho phép ông vào trong vòng
những người thân tín của Xê-da (1Mcb 2,18). Và Philatô không do dự hy sinh hy
sinh mạng sống người vô tội để giữ địa vị của mình. Đoàn kết để a tòng với bất
công, Philatô và Hêrôđê gặp được tình bạn qua việc lên án Đức Giêsu: “Ngày hôm
ấy, vua Hêrôđê và tổng trấn Philatô bắt đầu thân thiện với nhau.” (Lc 23:12).
Cô con gái của Hêrôđia làm tất cả mọi chuyện để vui lòng cả hai quyền lực,
cả mẹ lẫn cha mà cô ở dưới quyền, dự báo cho biết trước cách ứng xử của dân
Giêrusalem, có thể tung hô Đức Giêsu “Hôsana!” (Mt 21:9) Năm phút sau, dưới áp
lực của nhà cầm quyền tôn giáo, họ hét lên: “Đóng đinh nó!” (Mt 27:22). Thái độ
của Hêrôđia, mô tả ở đây với những nét kinh khủng của Jêdabel, bà hoàng không
bằng lòng “giết hết các tiên tri của Thiên Chúa” mà còn đi tìm để giết tiên tri
Êlia (1V 18:13; 19:2), phản ảnh hành vi của những nhà cầm quyền tôn giáo muốn
giết hết các tiên tri và ném đá những người được Chúa gởi đến (Mt 23:34-37).
Lời chỉ trích của thánh Gioan là một đe dọa cho địa vị đang có của Hêrôđia. Đức
Giêsu sẽ là một đe dọa cho uy tín của các vị thượng tế, những người này mong
cho Đức Giêsu chết, y hệt thái độ của vợ Hêrôđê. Cũng như bà, họ phạm tội ngoại
tình khi ly khai với Thiên Chúa, vị vua duy nhất của Ítraen (Tv 5:3), để chấp
nhận sự cai trị của một vua lương dân “Chúng tôi không có vua nào khác hơn là
vua Xê-da.” (Ga 19:15).
Trong bửa ăn của Hêrôđê, dĩa thức ăn duy nhất được dọn lên là đầu thánh
Gioan: “Thị vệ ra đi, chặt đầu ông ở trong ngục, bưng đầu ông trên một cái mâm
trao cho cô gái, và cô gái trao cho mẹ.” Cũng chính hôm nay, Hêrôđê từ chối ơn
gọi vào sự sống, ông loại bỏ sự sống, đưa sự sống làm mồi trong buổi tiệc, nơi
những người chết sống bằng người chết, và nảy sinh ra bóng ma: khi nghe nói về
Đức Giêsu, Hêrôđê nghĩ rằng “ông Gioan này, ta đã cho chém đầu” và như vậy, cái
chết vẫn còn ám ảnh ông. (Mc 6:14-16).
Trong đoạn Thánh Kinh u buồn này, ánh sáng duy nhất mang đến là do các đồ
đệ của thánh Gioan mang lại, vì khi nghe tin, họ sợ cùng bị chung số phận với
thầy, nên đến lấy thi hài ông và đặt trong một ngôi mộ. Nhưng cái chết của hạt
giống sẽ trở thành mầm của sự sống (Ga 12:24). Và ngay lập tức sau câu chuyện
chết chóc này, các thánh sử kể câu chuyện bửa tiệc của sự sống, đó là đoạn chia
bánh và cá, yếu tố thiết yếu cho sự sống của “năm ngàn người.” (Mc 6:30-44).
Ignace Trần An Huy dịch
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét