'Instrumentum Laboris’ (Tài liệu Làm việc) của Phiên đặc biệt sắp tới của Thượng hội đồng giám mục cho khu vực Toàn -Amazon (Pan-Amazonia) được công bố tại Vatican. Thượng hội đồng diễn ra từ ngày 6 đến 27 tháng 10 năm 2019 với chủ đề “Vùng Amazon: những nẻo đường mới cho Giáo hội và một hệ sinh thái toàn diện".

Trọng tâm Tài liệu Làm việc của Thượng Hội Đồng là tiếng kêu của Amazon xin Giáo hội trở thành đồng minh của nó để vươn tay ra với mọi người, nhất là với người nghèo, khi họ tìm kiếm sự thành toàn chân thực và nhân phẩm trong cuộc sống của họ.

Tài liệu làm việc đã được trình bày trước báo giới hôm Thứ Hai, ngày 17 tháng 6, bởi Văn phòng Tổng Thư ký Thượng Hội đồng Giám mục. Nó là kết quả của một diễn trình lắng nghe bắt đầu từ chuyến Đức Giáo Hoàng Phanxicô thăm Puerto Maldonado ở Peru, vào tháng 1 năm 2018, và tiếp tục với các cuộc tham khảo khắp Vùng Amazon và Cuộc họp lần thứ hai của Hội đồng tiền Thượng hội đồng vào tháng 5 năm ngoái.

Hãy lắng nghe Chúa, để cùng với Người, chúng ta có thể nghe thấy tiếng kêu của người ta; cho đến khi hít thở được khao khát mà Thiên Chúa đang mời gọi chúng ta

Vùng Amazon, ở trung tâm Nam Mỹ, bao gồm một khu vực rộng 7.8 triệu kilô mét vuông. Nó bao gồm lãnh thổ thuộc 9 quốc gia khác nhau: Brazil, Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname và French Guyana. Khu rừng nhiệt đới rộng 5.3 triệu kilô mét vuông của nó là khu rừng lớn nhất thế giới và là nguồn nước ngọt, oxy và đa dạng sinh học không thể thay thế cho hành tinh này.

Hãy nghe báo cáo của chúng tôi

“Tiếng nói Amazon” là tiêu đề của phần đầu tiên của tài liệu và nó trình bày thực tại của lãnh thổ và các dân tộc của nó. Phần này tập chú vào mối liên hệ giữa sự sống và nước, bằng cách làm nổi bật việc các dòng sông lớn chảy qua khu vực này chủ yếu ra sao không những đối với hệ thực vật và động vật của lãnh thổ và của trái đất, mà còn đối với sinh kế, văn hóa và linh đạo của hàng ngàn cộng đồng bản địa, các nhóm thiểu số khác và các nông dân sống ở khu vực Amazon.

Sự sống bị đe dọa

Sự sống ở Amazon bị đe dọa bởi sự hủy hoại và khai thác môi trường, bởi sự vi phạm có hệ thống các nhân quyền căn bản của người dân Amazon: đặc biệt là vi phạm các quyền của người bản địa, như quyền đất đai, quyền tự quyết, quyền phân định đất đai, tham khảo ý kiến và sự đồng ý trước.

Theo các cộng đồng tham gia vào diễn trình lắng nghe của Thượng Hội Đồng, sự sống của họ bị đe dọa bởi lợi ích kinh tế và chính trị của các nhóm thống trị trong xã hội ngày nay, đặc biệt là các công ty khai thác mỏ. Ngoài ra, việc biến đổi khí hậu và sự gia tăng can thiệp của con người (phá rừng, hỏa hoạn và thay đổi việc sử dụng đất) đã khiến Amazon rơi vào tình trạng không thể quay trở lại, với tỷ lệ phá rừng cao, buộc người dân phải di dời và ô nhiễm khiến hệ sinh thái của nó gặp nguy hiểm và gây áp lực lên các nền văn hóa địa phương.

Tiếng kêu của trái đất và của người nghèo

Trong phần thứ hai, việc phân tích tài liệu đã phát sinh và cung cấp các đề nghị liên quan đến nền sinh thái toàn diện. Theo các báo cáo của các Giáo hội địa phương mà Văn phòng Tổng thư ký của Thượng hội đồng đã nhận được, Vùng Amazon ngày nay là “một nhan sắc bị thương và biến dạng, một nơi đau đớn và bạo lực”.

Bạo lực, hỗn loạn và tham nhũng tràn lan. Lãnh thổ đã trở thành một nơi xung đột và hủy diệt các dân tộc, văn hóa và các thế hệ

Có những người bị buộc rời khỏi đất đai của họ; họ thường rơi vào tay các mạng lưới tội phạm, buôn bán ma túy và buôn bán người (đặc biệt là phụ nữ), lao động trẻ em và mãi dâm. Đó là một thực tại bi thảm và phức tạp, vượt ra ngoài các ranh giới của luật pháp và quyền lợi.

Lãnh thổ của hy vọng và "sống tốt"

Các dân tộc gốc Amazon có nhiều điều để dạy chúng ta. Trong hàng ngàn năm, họ đã chăm sóc đất đai, nước và rừng của họ và đã cố gắng bảo tồn chúng cho đến ngày nay để nhân loại có thể hưởng lợi từ các hồng phúc nhưng không do Thiên Chúa sáng tạo. Những nẻo đường truyền giảng Tin Mừng mới phải được xây dựng trong đối thoại với sự khôn ngoan của tổ tiên, trong đó những hạt giống của Lời Chúa được biểu lộ.

Thượng Hội Đồng Amazon là một dấu hiệu hy vọng cho người dân Amazon và cho nhân loại

Các dân tộc tại các vùng ngoại vi

Tài liệu Làm việc cũng phân tích tình hình của các Dân tộc Bản địa trong Vùng Cô lập Tự nguyện. Theo dữ liệu từ các định chế giáo hội chuyên ngành, có từ 110 đến 130 dân tộc bản địa tự nguyện cô lập khác nhau, sống bên lề xã hội hoặc chỉ tiếp xúc lẻ tẻ với xã hội. Họ dễ bị thương tổn trước các đe dọa của những kẻ buôn bán ma túy, các siêu dự án cơ sở hạ tầng và các hoạt động bất hợp pháp liên kết với kỹ nghệ khai khoáng.

Người dân Amazon ra đi

Amazon là một trong những khu vực có tính di động nội bộ và quốc tế cao nhất ở Mỹ Latinh. Theo thống kê, dân số đô thị của Amazon đã tăng theo cấp số nhân; hiện có khoảng từ 70 đến 80% dân số sống ở các thành phố, nơi thường xuyên nhận được một số lượng lớn người di cư đến và không thể cung cấp các dịch vụ thiết yếu mà người di cư cần. Mặc dù Giáo hội đã đồng hành với lượng di cư này, nhưng nó đã để lại những khoảng phân cách mục vụ cần được lấp đầy.

Một Giáo hội có tính Tiên tri ở Amazon: Các Thách thức và Hy vọng

Cuối cùng, phần cuối của Tài liệu Làm việc mời các Nghị phụ Thượng hội đồng Amazon thảo luận về điểm thứ hai của chủ đề do Đức Giáo Hoàng đề nghị: những nẻo đường mới cho Giáo hội trong khu vực.

Các cộng đồng địa phương cần một Giáo hội biết tham gia, có mặt trong đời sống xã hội, chính trị, kinh tế, văn hóa và sinh thái của cư dân; một Giáo hội biết chào đón sự đa dạng về văn hóa, xã hội và sinh thái để có thể phục vụ các cá nhân hoặc các nhóm không có bất cứ sự kỳ thị nào; một Giáo hội có óc sáng tạo có khả năng đồng hành cùng người dân của mình trong việc thực thi các đáp ứng mới cho các nhu cầu cấp thiết; một Giáo hội hòa hợp nhằm cổ vũ các giá trị hòa bình, thương xót và hiệp thông.

Các Bí tích và Lòng Đạo đức Bình dân

Các cộng đồng thường gặp khó khăn khi cử hành Bí tích Thánh Thể vì thiếu linh mục. “Giáo hội rút tỉa sự sống của mình từ Bí tích Thánh Thể” và Bí tích Thánh Thể xây dựng Giáo hội. Vì lý do này, thay vì để các cộng đồng không có Bí tích Thánh Thể, các tiêu chuẩn lựa chọn và chuẩn bị các thừa tác viên được ủy quyền cử hành nó nên được thay đổi. Các cộng đồng yêu cầu được đánh giá cao hơn, được đồng hành và và được cổ vũ lòng đạo đức bình dân nhờ đó nhiều người phát biểu đức tin của họ qua các hình ảnh, biểu tượng, truyền thống, nghi lễ và các bí tích khác. Đó là sự biểu lộ túi khôn và linh đạo vốn tạo nên một môi trường thần học đích thực với tiềm năng truyền giáo lớn lao.

Điều thích hợp là xem xét lại ý niệm này: việc thi hành quyền tài phán (quyền cai quản) phải được liên kết với mọi lĩnh vực (bí tích, pháp chế, hành chính) và một cách thường hằng, với Bí tích Truyền chức thánh.

Các Thừa tác vụ mới

Ngoài tính đa nguyên văn hóa của vùng Amazon, các khoảng cách còn tạo ra một vấn đề mục vụ nghiêm trọng không thể giải quyết bằng các phương tiện cơ học và kỹ thuật mà thôi. Điều cần là cổ vũ các ơn gọi bản xứ để nam giới và phụ nữ đáp ứng các nhu cầu chăm sóc mục vụ bí tích; sự đóng góp có tính quyết định của họ hệ ở việc thúc đẩy truyền giảng Tin Mừng đích thực theo quan điểm bản địa, phù hợp với phong tục và tập quán của họ. Họ là những người bản địa rao giảng cho những người bản địa khác với một kiến thức sâu sắc về văn hóa và ngôn ngữ của họ, có khả năng truyền đạt sứ điệp Tin Mừng một cách mạnh mẽ và hữu hiệu của những người có nền tảng văn hóa của chính họ.

Điều cần là chuyển dịch từ một “Giáo hội đi thăm viếng” sang một “Giáo hội ở lại nhà”, đồng hành và hiện diện qua các thừa tác viên địa phương.

Trong khi khẳng định rằng độc thân là một hồng ân cho Giáo hội, Tài liệu quả quyết rằng, đối với những vùng xa xôi nhất trong khu vực, khả thể phong chức linh mục sẽ được nghiên cứu đối với những người đàn ông đã kết hôn có gia đình. Nhằm bảo đảm các Bí tích để đồng hành và hỗ trợ đời sống Kitô hữu, điều khoản này định rõ rằng những người đàn ông này ưu tiên phải là những người lớn tuổi bản địa được cộng đồng của họ tôn trọng và chấp nhận.

Vai trò phụ nữ

Loại thừa tác vụ chính thức có thể được trao cho phụ nữ vẫn còn phải được nhận diện, lưu ý đến vai trò chính mà ngày nay phụ nữ đang đóng trong Giáo hội ở Amazon.

Có người yêu cầu rằng vai trò của phụ nữ phải được công nhận, khởi đi từ các đặc sủng và tài năng của họ. Họ yêu cầu được tái chiếm hữu không gian mà Chúa Giêsu từng dành cho phụ nữ, “nơi mọi người chúng ta đều có thể tìm thấy chính mình”. Cũng có đề nghị phải bảo đảm để họ có quyền lãnh đạo, cũng như các không gian rộng lớn và có liên quan nhiều hơn trong lãnh vực đào tạo: thần học, giáo lý, phụng vụ và trường phái đức tin và chính trị.

Đời sống thánh hiến

Do đó, có đề nghị phải cổ vũ một mô hình thay thế và có tính tiên tri cho đời sống thánh hiến, có tính liên hội dòng và liên định chế. Trên hết, phải có một cảm thức sẵn sàng “để hiện diện ở nơi không ai muốn hiện diện và với người không ai muốn hiện diện với”. Có đề nghị cho rằng việc đào tạo đối với đời sống tu trì nên bao gồm các diễn trình tập chú vào tính liên văn hóa, hội nhập văn hóa và đối thoại.

Đại kết

Tài liệu này cũng nhấn mạnh một hiện tượng quan trọng cần được lưu ý, đó là sự phát triển nhanh chóng của các giáo hội Tin Lành gần đây có nguồn gốc Ngũ Tuần, đặc biệt ở các vùng ngoại vi: “Họ chỉ cho chúng ta một cách khác để làm Giáo Hội, nơi mọi người cảm thấy họ là những người chủ đạo và là nơi tín hữu có thể tự phát biểu một cách tự do không bị kiểm duyệt, không duy giáo điều hay kỷ luật nghi lễ”.

Giáo hội và quyền lực: nẻo đường thập giá và tử đạo

Trở thành Giáo hội ở vùng Amazon có nghĩa là tra vấn quyền lực một cách tiên tri, vì trong khu vực này, người dân không có cơ hội để khẳng định các quyền của họ trước các doanh nghiệp kinh tế lớn lao và các định chế chính trị. Ngày nay, tra vấn quyền lực trong việc bảo vệ đất đai và nhân quyền, có nghĩa là đặt sự sống của người ta vào thế nguy hiểm, tự mở cho mình “một nẻo đường thập giá và tử đạo”. Con số các tử đạo ở Amazon rất đáng báo động (ví dụ, chỉ riêng ở Brazil, từ năm 2003 đến năm 2017, đã có 1,119 người bản địa bị giết vì bảo vệ đất đai của họ). Giáo hội không thể thờ ơ đối với điều này; ngược lại, nó phải hỗ trợ việc bảo vệ những người bảo vệ nhân quyền và tưởng nhớ các vị tử đạo của nó, bao gồm cả các nhà lãnh đạo phụ nữ, như Nữ tu Dorothy Stang.

Trong thời gian cần thiết để soạn thảo Tài liệu Làm việc, tiếng nói Amazon đã được lắng nghe dưới ánh sáng đức tin; một nỗ lực đã được thực hiện để đáp lại tiếng kêu của người dân và của Amazon muốn có những nẻo đường mới cho Giáo hội và cho một hệ sinh thái toàn diện nhằm phát huy khả năng nói tiên tri ở vùng Amazon. Những tiếng nói Amazon này kêu gọi Thượng hội đồng giám mục đưa ra một đáp ứng mới cho các tình huống khác nhau và tìm những nẻo đường mới nhằm tạo nên một hoàng kim thời đại (kairos) cho Giáo hội và thế giới.

Kỳ tới: Hai đề nghị quan trọng của Tài liệu Làm việc của Thượng Hội Đồng Giám Mục về Amazon