GIÁO HỘI CÔNG GIÁO VÀ KHOA HỌC (2): GIÁO HỘI VÀ THUYẾT TIẾN HÓA - CHỈ MỘT CUỐN SÁCH BỊ LÊN ÁN
Khoa học giữ vai trò trung tâm trong đời sống hiện đại. Chính nhờ khoa học mà bạn đang đọc Aleteia trên màn hình, qua Internet, chứ không phải trên từng trang giấy dưới ánh đèn dầu. Loại bài này sẽ đi sâu vào câu chuyện giữa Giáo hội Công giáo và khoa học. Câu chuyện này đã bắt đầu từ rất lâu và vẫn đang tiếp tục diễn ra hôm nay. Đây không chắc chắn là câu chuyện mà bạn nghĩ mình biết, nhưng là câu chuyện bạn nên biết, chính bởi khoa học đóng vai trò thì chốt trong thế giới chúng ta đang sống.
Giáo hội đã tiếp nhận những thành vật khoa học có sức mạnh phục sức và tìm cách diễn đàn giải đức tin trong những khám phá gần 2.000 năm qua, ít nhất là kể từ vấn nạn “hai vầng sáng lớn” của Sách Sáng thế chương 1 (xem Phần 1 trong loạt bài này). Một số bộ giáp xuất sắc nhất của Giáo hội, Thánh Augustine và Thánh Thomas Aquinas, đã suy nghĩ về vấn đề cụ thể đó. Không phải lúc nào cũng có Augustine hoặc Aquinas như vậy, và bối cảnh đã thay đổi kể từ thời Augustine, và còn hơn nữa kể từ thời Aquinas.
Khi có sự nhất quán giữa khoa học và đức tin Công giáo, và không có Augustine hoặc Aquinas bên lề, Giáo hội sẽ làm gì? Hoặc cụ thể hơn, Tòa Thánh Vatican sẽ làm gì? Họ đưa ra quyết định và hành động ra sao khi có vấn đề liên quan đến khoa học?
Thực tế, không có nhiều xung đột giữa khoa học và tôn giáo đến mức Vatican phải mài. Giáo hội thường không đưa ra nhiều ý kiến về các phần lớn của tiến bộ khoa học. Những cuộc tranh luận của giới khoa học về sự tồn tại của oxy, mà họ gọi là ngày nay, hoặc về hiện tượng di cư của chim, hiếm khi gây xung đột lớn với tôn giáo.
Một vấn nạn gai góc
Một trường hợp nhất có tính ổn định lớn hơn mà Vatican chính thức có thể tô điểm là tiến hóa hóa. Có rất nhiều tài liệu được ghi lại trong quá trình xử lý vấn đề này của Tòa Thánh Vatican. Sự kiện này chỉ mới xảy ra trong khoảng 150 năm trước – chỉ như ngày hôm qua trong lịch sử Giáo hội! Vatican vẫn lưu giữ rất nhiều hồ sơ cho đến ngày nay. Vào cuối thế kỷ 20, Vatican đã mở kho lưu trữ chứa những hồ sơ đó để các học giả có thể nghiên cứu. Nhờ đó, chúng tôi có rất nhiều thông tin về cách Vatican đối mặt với thuyết hóa.
Các học giả đã nghiên cứu kỹ lưỡng những thông tin đó và viết về những gì họ tìm thấy. Có sáu trường hợp liên quan đến đức tin và khoa học về thuyết tiến hóa được đưa lên Tòa Thánh trong những thập kỷ cuối thế kỷ 19. Tất cả đều liên quan đến các tác phẩm Công giáo viết về thuyết tiến hóa.
Có hai cơ quan của Vatican có thẩm quyền giải quyết những trường hợp loại này. Một là Thánh Bộ [Thánh Bộ] (sau đây là Bộ Giáo lý Đức tin [Bộ Giáo lý Đức tin, và hiện là Bộ Giáo lý Đức tin]). Hải là Bộ Chỉ Mục [Giáo đoàn Mục lục] (được nhập vào Thánh Bộ bởi Giáo hoàng Benedict XV vào năm 1917). Thánh Bộ có vai trò lớn về các vấn đề đức tin và luân lý, trong khi đó Bộ Chỉ Mục, nơi công bố Bản Mục Sách cấm ở hơn ba thế kỷ, có chức năng và cấp bậc ít quan trọng hơn nhiều. Các định nghĩa của họ cũng ít quan trọng hơn; Mạng sứ cũng có thể và khiêm tốn hơn nhiều. Tuy nhiên, trong mười sáu trường hợp về thuyết tiến hóa mà Vatican can thiệp, chính Bộ Chỉ Mục đã hành động chứ không phải Thánh Bộ. Hóa ra Bộ Chỉ Mục hoạt động giống như nhiều hội đồng nhà trường hay hội đồng giáo xứ – tức là không hoàn hảo! Bộ này không có bất kỳ chương trình kiểm duyệt nào về cách tổng hợp và định kỳ để phát hiện những cuốn sách mà Giáo hội đã tìm thấy vấn đề. Họ không có kế hoạch hành động, chỉ xem xét cuốn sách nào có ai gửi đơn giải thưởng chính thức.
Khi đó, thư của Bộ được yêu cầu kiểm tra cuốn sách và chỉ định những người đánh giá, được gọi là “cố vấn”, cùng xem xét. Một người trong nhóm sẽ viết báo cáo. Các vấn đề sẽ được trình bày, sau đó toàn bộ hồng y trong Bộ sẽ được trình bày để đưa ra phán quyết, sau đó trình duyệt lên Đức Giáo hoàng phê duyệt. Nếu phát hiện một cuốn sách cần phải kiểm tra, một lệnh sắc lệnh sẽ được công bố, thêm cuốn sách đó vào Bản cấm Sách. Tuy nhiên, lệnh chỉ lên dự án được công khai, còn lý do thực hiện dự án thì không thể xác định được.
Đó là quy trình trên nguyên tắc. Trong thực tế, việc cấm Bản mục Sách không được cập nhật thường xuyên. Các cố vấn và hồng y là thành viên của Bộ cũng không tham dự các cuộc thi đều đặn. Trong cuộc thảo luận về thuyết tiến hóa, Bộ có 20 đến 30 hồng y, nhưng hồ sơ cho thấy thông thường chỉ có 5 hoặc 10 hồng y xuất hiện! Các thành viên của Bộ còn có những ưu tiên khác.
Ngoài ra, các báo cáo cũng có vấn đề. Có thể có nhiều báo cáo từ các vấn đề khác nhau, với các quan điểm không thống nhất khác nhau. Ví dụ, trong trường hợp cuốn “Sự tiến hóa của các loài hữu cơ” (1891) của Cha Dalmace Leroy, các vấn đề đã viết tới sáu báo cáo khác nhau! Họ không thống nhất về cuốn sách của Cha Leroy, cũng như về thuyết tiến hóa.
Các cố vấn chính cũng nhận được sự bất ngờ của quy trình này. Một trong số họ, sau khi xem xét cuốn sách của Cha Leroy, đã đề nghị các hồng y không cấm cuốn sách, mà chỉ cần cảnh báo Cha Leroy thông qua các bề trên để cha tự nguyện thu hồi sách. Tại sao cuốn sách không bị cấm? Một phần cố vấn cho rằng Cha Leroy có ý định tốt và là một linh mục sáng suốt và chính trực. Nhưng phần khác là vì vị trí này cho rằng Cha Leroy không nên bị trừng phạt cấm sách cũng có những tác giả khác có những cuốn sách tương tự nhưng vẫn được lưu hành động mà không bị lên án – không phải là sách của họ tốt hơn, mà chỉ đơn giản là chưa ai thừa lên Vatican.
Ngay lập tức Bộ cũng có thể giữ lại ý kiến. Họ không phải lúc nào cũng nỗ lực hết mình để đánh giá thuyết tiến hóa (điều này có thể xác định được số lượng người tham dự các cuộc thi), mà thường chỉ dựa vào việc cố gắng cá nhân thay vì tham khảo ý kiến kiến trúc của một nhóm lớn các chuyên gia. Vì vậy, đôi khi họ lo lắng rằng những quyết định của họ không tránh khỏi bị các nhà thần học hàng đầu chỉ trích.
Christopher Graney
Với cách làm việc thiếu nhất quán của Bộ, không có gì ngạc nhiên khi trong năm trên tổng số sáu trường hợp về thuyết tiến hóa được đề cập ở trên, Bộ đã không có bất kỳ hành động chính thức nào mà chỉ liên hệ riêng với các tác giả hoặc giữ im lặng.
Cuốn sách duy nhất được công khai lên dự án vì nội dung liên quan đến thuyết tiến hóa là cuốn “Nghiên cứu mới về Triết học: Bài giải cho một sinh viên trẻ” (1877) của Cha Raffaello Caverni, cựu giáo sư vật lý và toán học tại Chủng viện Firenzuola. Tuy nhiên, vì không công bố lý do cuốn sách được đưa vào Bản sách Sách Cấm, và tiêu đề sách cùng không đề cập đến thuyết tiến hóa, nên những người không trực tiếp tham gia vào quá trình đánh giá sách sẽ không thể biết được vấn đề ở đâu. Mọi danh sách chỉ định của Cha Caverni đều bị cấm, chứ không rõ nhân vật. Bản thân cuốn sách có nhiều trích dẫn về Giáo hội, nên công chúng có thể đưa ra đó là lý do chính. Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên khi trường hợp của Cha Caverni thường bị bỏ qua trong các bài thảo luận của Tòa Thánh và thuyết tiến hóa.
Tòa Thánh Vatican, cũng như Giáo hội nói chung, được hợp thành từ những con người, mà con người thì không hoàn hảo. Sự không hoàn hảo dẫn đến các quy trình, hoạt động và kết quả không hoàn hảo. Điều này rất cần được lưu ý khi khám phá câu chuyện về Giáo hội Công giáo và khoa học.
Tất nhiên, chúng tôi có thể hỏi: nếu các quy trình của Giáo hội không hoàn hảo đến vậy, tại sao Giáo hội lại có thể yêu cầu vấn đề khoa học ngay từ đầu, đặc biệt là khi không có một nhân vật tầm cỡ như Augustine? Dược liệu phải khoa học là cách tốt nhất để chúng ta khám phá thế giới sao? Chúng ta sẽ tìm hiểu câu trả lời trong những bài viết sắp xếp tới.
Trâm Cung
Chuyển ngữ từ: aleteia.org (30/12/2024)
Nguồn: giaophannhatrang.org (25/02/2025)
______
Loại bài từ: Church and Science Archives - Aleteia
Lưu ý từ Bản biên tập:
- Tác giả Christopher M. Graney là một nhà thiên văn và là nhà sử học về khoa học của Specola Vaticana (Đài quan sát thiên văn của Vatican) ở Rome và Đài thiên văn Vatican ở Tucson, Arizona (quê hương của Kính viễn vọng Công nghệ tiên tiến trên Vatican núi Graham).
- Loại bài này dựa trên bài viết “Vatican và Khoa học có thể sai,” được Christopher M. Graney trình bày tại Hội nghị “Thống nhất & Bất đồng trong Khoa học” tại Đại học Notre Dame, ngày 04 - 06 tháng 4 năm 2024. Bài viết, có sẵn thông qua ArXiv , chứa các chi tiết và tài liệu tham khảo cho độc giả quan tâm.
Bài viết, và loạt bài của Aleteia này, mở rộng các ý tưởng được Graney và Giám đốc Đài Thiên văn Vatican Br. Guy Consolmagno, SJ phát triển trong cuốn sách năm 2023 của họ, được xuất bản bởi Paulist Press, When Science Goes Wrong: The Desire and Search for Truth .
