TỤC RƯỚC LỄ TRONG TAY CÓ TỪ HỒI NÀO?
Phan Tấn Thành
Từ mấy năm nay, tại Việt Nam đã có nhiều nơi linh mục trao Mình Thánh Chúa vào tay các tín hữu để họ rước lễ lấy, chứ không đưa thẳng vào lưỡi nữa. Tại sao có sự thay đổi đó? Tục lệ này bắt nguồn từ đâu?
Nhiều điều thay đổi trong phụng vụ sau công đồng Vaticanô II xem ra mới mẻ và táo bạo nhưng thực sự rất là cổ xưa. Thí dụ như việc cử hành phụng vụ bằng tiếng bản quốc đã có ngay từ ban đầu, chứ không phải là mới lạ. Trong bữa Tiệc ly, khi thiết lập bí tích Thánh Thể, Chúa Giêsu không dùng tiếng La-tinh nhưng dùng tiếng bản xứ Aramaic. Trong các thế kỷ đầu tiên, ngay tại thủ đô Rôma, phụng vụ được cử hành bằng tiếng Hy-lạp chứ không phải bằng tiếng La-tinh. Việc trao Mình Thánh Chúa vào tay thay vì vào lưỡi của các tín hữu cũng như vậy. Thoạt tiên xem ra là một cuộc cách mạng của những năm sau công đồng, nhưng kỳ thực nó đã có từ lâu đời rồi. Vì vậy, đây không phải là điều canh tân cho bằng khôi phục. Chúng ta hãy đi lùi lại lịch sử thì sẽ thấy.
Trong bữa tiệc ly, các thánh tông đồ rước lễ trên lưỡi hay trên tay?
Có thể chắc tới 90 phần trăm là trong bữa tiệc ly, các thánh tông đồ đã rước lễ trên tay. Tôi chỉ nói tới 90 phần trăm chứ không dám chắc 100 phần trăm, bởi vì các trình thuật về việc thiết lập bí tích Thánh Thể mà chúng ta đọc trong Phúc âm nhất lãm và ở chương 11 của thư thứ nhất gửi Côrintô không còn phải là những ký sự tường thuật theo lối văn lịch sử nữa nhưng là những truyền thống cử hành phụng vụ. Nói cách khác, theo các nhà chú giải Kinh thánh, các thánh sử không phải là những ký giả muốn tường thuật tỉ mỉ chi tiết buổi thiết lập bí tích Thánh Thể, cho bằng là những chứng nhân của những buổi cử hành bí tích này tại các cộng đoàn Kitô hữu tiên khởi. Dù sao đi nữa, Chúa Giêsu đã thiết lập bí tích Thánh Thể trong khung cảnh của một bữa tiệc thánh, tức là bữa tiệc mà người Do thái cử hành lễ Vượt qua. Các tông đồ ngồi quanh bàn ăn, chuyền cho nhau tấm bánh và chén rượu chúc tụng. Các thế hệ Kitô hữu đầu tiên cử hành Thánh Thể trong khung cảnh của bữa tiệc Agapê, theo kiểu của cộng đoàn Côrintô mà chúng ta có thể đọc thấy ở chương 11 của thư thứ 1 thánh Phaolô gửi cho họ. Cũng qua bản văn đó mà ta thấy có những lạm dụng cần phải bài trừ.
Đối với thánh Phaolô, gương mù nặng nề hơn cả không phải ở tại chỗ chè chén say sưa khiến cho các tín hữu không còn phân biệt giữa tiệc thánh với tiệc phàm, nhưng ở chỗ lỗi đức bái ái thương yêu. Lý do là tại vì khi đi dự tiệc, người giàu mang theo đồ ăn cao lương mỹ vị và chỉ chung bàn với những ai cùng giai cấp với mình, chứ chẳng màng tới sự chia sẻ với người nghèo. Thế thì còn đâu là bữa tiệc Agapê nữa? Có lẽ tại vì những lạm dụng đáng tiếc như vậy, cho nên dần dần việc cử hành Thánh Thể được tách rời hoàn toàn ra khỏi bữa tiệc Agapê. Dĩ nhiên, bao lâu mà Thánh Thể được cử hành trong khung cảnh của bữa tiệc thì chuyện rước lễ trong tay hay trên lưỡi không được đặt ra. Thế còn đến khi Thánh Thể đã được tách rời ra khỏi bàn tiệc thì sao? Các sử gia cho rằng các tín hữu vẫn còn tiếp tục lãnh bánh thánh trên tay. Nói đúng ra, những chứng tích của các thế kỷ đầu tiên không có nhiều cho lắm. Chúng ta có thể đan cử một đoạn trích từ tác phẩm De idolatria (cap.6) của văn hào Tertullianô (cuối thế kỷ II sang đầu thế kỷ III). Ông Tertullianô vốn có tiếng là nghiêm khắc, và ông đòi chặt tay những tín hữu nào sau khi đã chạm tới Mình Thánh Chúa mà còn đi dâng hương tế thần. Chắc là chị không đồng ý với Tertullianô về hình phạt này; nhưng ít là qua đó chúng ta thấy rằng các tín hữu thời đó đã rước Mình Thánh Chúa trong tay.
Nếu các chứng tích của các thế kỷ đầu tiên về việc rước lễ trong tay rất hiếm, thì phải kết luận rằng tục lệ này không được phổ thông cho lắm, có đúng không?
Nếu chỉ dừng lại ở chặng này mà thôi thì quả đúng như vậy. Nhưng nếu ta đặt nó trong bối cảnh lịch sử rộng hơn thì phải kết luận ngược lại. Như đã nói ở đầu, bởi vì từ thời các thánh tông đồ, việc rước lễ trong tay rất thường, cho nên không cần phải nói dài dòng làm chi. Có lẽ đó là lý do vì sao mà có ít bút tích. Đặc biệt là sang thế kỷ IV và V, nghĩa là sau khi đã chấm dứt thời kỳ bắt đạo và công việc tổ chức đời sống đạo được dễ dàng hơn, thì ta thấy có rất nhiều chứng tích về việc rước lễ trong tay. Phần lớn những tài liệu này nằm trong các sách huấn giáo dành cho các dự tòng hay cho các tân tòng. Các giáo phụ dạy cho họ biết cách thức tham dự vào phụng vụ, và giải thích ý nghĩa của các lễ nghi cử điệu. Chúng ta hãy nghe một đoạn văn trích từ sách huấn giáo của thánh Cyrillô ở Giêrusalem (315-386), viết vào thế kỷ IV. Ngài viết như sau:
Khi tiến gần tới bàn thánh, bạn đừng xòe tay ra trước mặt, nhưng bạn hãy dùng bàn tay trái làm ngai cho bàn tay phải để đón rước Đức Vua. Bạn hãy lãnh Mình Thánh Chúa trong lòng bàn tay, và đáp: “Amen”. Sau khi đã chăm chú thánh hóa cặp mắt của bạn bằng việc tiếp xúc với Mình Thánh Chúa, bạn hãy chịu lấy Thánh thể, và cẩn thận đừng để rơi rớt gì hết, bởi vì nếu mất tí nào thì như thể là bạn bị chặt mất phần thân thể của mình vậy. Giả như có ai biếu bạn một tí bụi vàng, hẳn là bạn sẽ giữ gìn hết sức để khỏi bị hư hao thiệt thòi. Thế thì sao bạn lại chẳng cẩn thận hơn nữa để khỏi rơi rớt mảnh vụn của kho tàng quý báu hơn vàng bạc trân châu gấp trăm lần ư?
Qua đoạn văn đó, không những chúng ta thấy chứng tích của một tục lệ rước lễ trong tay, mà còn cả chứng tích về tâm tình tôn kính đối với Mình Thánh Chúa. Thánh Cyrillô lưu ý đến lòng tin yêu sốt sắng khi tuyên xưng đức tin “Amen” cũng như đến việc cẩn thận để khỏi rơi các mảnh vụn.
Nhưng đó chỉ là một chứng tích mà thôi chứ đâu phải là một tục lệ phổ thông?
Trong các thế kỷ IV-V, chúng ta còn đọc thấy nhiều chứng tích khác nữa, chẳng hạn của thánh Ambrôsiô, Augustinô, Gioan Kim khẩu, Têôđôrô Mopsuesta. Các vị giám mục này một đàng để ý đến giáo huấn tâm tình đức tin, đàng khác không bỏ qua những chi tiết thực tiễn, thí dụ như thánh Augustinô khuyên các tín hữu hãy đi rửa tay cho sạch sẽ, và cũng đừng quên rửa linh hồn cho thanh sạch.
Từ lúc nào tục rước lễ trong tay được thay thế bằng việc rước lễ trên lưỡi?
Sự chuyển hướng diễn ra chậm chạp. Từ thế kỷ VI, bên Pháp các phụ nữ phải đặt một tấm khăn trên tay khi rước Mình Thánh Chúa. Sang thế kỷ IX đã có những công đồng địa phương bắt đầu du nhập việc rước lễ trên lưỡi. Qua thế kỷ X, thì chỉ các linh mục và phó tế mới được cầm Mình Thánh Chúa và rước lễ trong tay; tất cả các tín hữu khác phải rước lễ trên lưỡi. Tại sao có sự chuyển hướng như vậy? Các sử gia đưa ra nhiều giả thuyết để cắt nghĩa. Thứ nhất, có lẽ vì có những lạm dụng, nghĩa là những người lãnh Mình Thánh nhưng không rước lễ ngay mà lại đem đi chỗ khác, dùng vào chuyện ma thuật. Thứ hai, bởi vì hình bánh đã thay đổi. Xưa kia là bánh lớn như bánh thường ngày; giờ đây, bánh nhỏ bằng đồng tiền, có thể đưa thẳng vào miệng. Thứ ba, việc cử hành Thánh Thể được coi như là độc quyền của các vị tư tế. Duy các linh mục mới có quyền đi vào nơi cực thánh để tế lễ, còn các giáo dân đứng xa xa, đâu dám bén mảng tới gần bàn thờ.
Còn ngày nay, bởi vì những lý do đó không còn tồn tại nữa, cho nên các tín hữu lại được lãnh Mình Thánh trong tay, có phải như vậy không?
Thực khó mà quả quyết rằng các tín hữu thời nay đạo đức hơn hay thua các tín hữu thời Trung cổ, cũng chẳng ai dám quyết rằng các lạm dụng sẽ không còn xảy ra nữa. Tuy nhiên, dựa theo ước nguyện của công đồng Vaticanô II mong muốn cho các tín hữu tham gia phụng vụ cách tích cực và ý thức, các Giám mục đã yêu cầu xét lại các bản kinh cũng như các cử chỉ dùng trong phụng vụ, trong số đó có cả việc rước lễ trên lưỡi hay trong tay. Đành rằng chân lý căn bản phải duy trì là chúng ta đi rước Mình Thánh Chúa, chứ không phải đi lãnh cục kẹo. Và chúng ta cần phải nuôi dưỡng tâm tình tin kính mến yêu khi tiến gần bàn thánh. Hiểu như vậy, cử chỉ đặt trên lưỡi hay trao vào lòng tay là chuyện thứ yếu. Dù vậy, những cử chỉ thứ yếu cũng có ý nghĩa riêng của nó. Khi đứa con còn nhỏ, cha mẹ đút lương thực vào miệng (điều này cũng còn diễn ra trong trường hợp bệnh nhân liệt giường). Đến khi đứa con khôn lớn rồi, cha mẹ phân phát lương thực cho chúng và chúng tự ăn lấy. Chắc có người sẽ kết luận rằng từ nay các giáo dân đã trưởng thành rồi cho nên không cần các linh mục mớm cho nữa. Tuy nhiên, chúng ta hãy đi xa hơn chút nữa. Việc chúng ta chìa tay ra nhận Mình Thánh Chúa không phải chỉ là cử chỉ đón nhận lương thực mà còn tượng trưng cho cử chỉ đón tiếp Chúa Kitô vào trong đời ta, tựa như khi ta bắt tay người nào, hay khi mở rộng bàn tay để ôm choàng người thân. Tiếc rằng trong cuộc tiếp xúc xã giao hàng ngày, bao nhiêu cái bắt tay đã trở thành khách sáo chẳng còn ý nghĩa chi nữa! Dù sao, điều quan trọng khi du nhập một cách thức mới trong việc rước lễ là sự huấn giáo về ý nghĩa của cử chỉ. Kế đó là huấn giáo về cách thức. Tiên vàn, cần phải rửa tay sạch sẽ cũng như rửa linh hồn sạch tội. Kế đó, khi đến gần linh mục, tín hữu dang hai bàn tay ra trước mặt như cử chỉ đón tiếp; bàn tay phải đặt ở dưới bàn tay trái. Linh mục đọc: “Mình Thánh Chúa Kitô”, và trao Mình Thánh vào lòng bàn tay. Tín hữu tuyên xưng “Amen”, và cung kính lãnh Mình Thánh; kế đó dạt ra một bên, dùng tay phải để rước Chúa. Ngoài ra cần phải nhấn mạnh rằng các tín hữu có quyền được rước Mình Thánh Chúa trên lưỡi, chứ không bắt buộc phải lãnh Mình Chúa trong tay. Nếu ở đâu, tín hữu được rước Mình Thánh chấm trong Máu Thánh, thì việc chịu lễ trên lưỡi là điều bắt buộc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét