55-57 [Cẩm nang hỏi đáp Triết học] Plato là ai?

[Cẩm nang hỏi đáp Triết học] Plato là ai?

(Ảnh từ Internet)

Câu 55: Điều chúng ta biết chắc chắn về cuộc đời của Plato là gì?

Mặc dầu Plato (427- 347 TCN) là triết gia có ảnh hưởng và đáng kính trọng nhất trong truyền thống Tây Phương, cũng có hàng ngàn phân ngành có tính Triết học đặt trên nền tư tưởng của ông, nhưng chúng ta lại biết rất ít chi tiết chắc chắn về cuộc đời của ông. Dường như có một quy ước trong thời đại của Plato, các triết gia viết những vấn đề đương thời không đề cập danh xưng của mình. Tuy nhiên, có sự đồng thuận rộng rãi về một số sự kiện trong cuộc đời của Plato. Thí dụ, ông đã có mặt trong phiên toà xử Socrates và bắt đầu những công trình triết học của mình vào khoảng 15 hay 20 năm sau đó. Plato thuộc dòng dõi gia đình quý tộc và có địa vị chính trị cao vốn chống lại những nhà dân chủ. Thoạt đầu, Plato đã mường tượng cho mình một sự nghiệp chính trị, nhưng sau khi các nhà dân chủ nắm quyền lực và Socrates bị kết án tử, nên ông xa rời chính trị cách khéo léo.

Plato đã phục vụ những chiến dịch quân đội trong cuộc chiến tranh chống Sparta và có lẽ ở trong đội kị binh. Vào những năm 380 TCN, ông du hành tới Ai Cập và Sicily. Plato đã tới Sicily ba lần với tư cách là chính khách của bạo chúa Dionysius già, và sau đó là con của ông, Dionysius trẻ. Cả hai cha con được cho là ấn tượng với các tư tưởng của Plato về quản trị, nhưng những kết quả từ sự can dự của Plato vào chính sách cai trị của những người Sicilian luôn được nhắc tới như là “tệ hại.” Plato không kết hôn, ông khá nghèo khi qua đời vào tuổi 81.

Câu 56: Trường Academy của Plato là gì?

Khi sống ở Athens vào khoảng đầu những năm 380 – 367 TCN, Plato đã thành lập trường Academy. Học viện [Academy] này mang lại một nền giáo dục cao cấp cho những con trai của tầng lớp quý tộc. Academy khác với trường của Isocrates (436 – 393 TCN) vốn đào tạo theo các bài học của các nhà Ngụy Biện về lãnh vực chính trị và hùng biện với mục đích thực hành việc huấn luyện các luật sư. Mặt khác, học trò của Plato được dạy về toán, thiên văn học và triết học. Aristotle đã gia nhập học viện Academy lúc 17 tuổi, và trong hai mươi năm đầu đã thêm môn học về hùng biện vào chương trình.

Học viện của Plato có lẽ được đồng sáng lập bởi Theatetus (417 – 369 TCN, Plato đã đặt tên ông cho một một cuộc đối thoại sau này) và Eudoxus (khoảng 408 – 347 TCN), nhà thiên văn học và toán học. Các bài giảng được trình bày, trong khi những sinh viên ngồi và ghi chép. Có lẽ, chưa bao giờ có trên 100 sinh viên tham dự cùng một lúc và cũng không chắc là chính Plato tự mình giảng bài ở đó.

Câu 57: Lý thuyết siêu hình về hình thức hay ý niệm (forms) của Plato là gì?

Đóng góp chính của Plato đối với triết học là lý thuyết siêu hình về hình thức (forms) của ông. Hình tháicủa Plato là những đối tượng thần thiêng, được biết tới nhờ tâm trí qua tư tưởng. Việc thực hành suy tư như vậy được cho là sẽ mang lại cuộc sống tốt đẹp nhất. Giống như bản chất nguyên thủy (primary substance) của thời kỳ Tiền Socrates, hình thức phản ánh thực tại về tất cả những thứ đã được con người kinh nghiệm, và cho chính sự hiện hữu và những phẩm chất của con người, động vật, những đối tượng thiên nhiên và những đối tượng nhân tạo. Thật vậy, sự hiện hữu của toàn thể thế giới được nhìn nhận phải được tạo nên bởi những bản sao của hình thức. Ngay cả những ý niệm như cái đẹp, chân lý và công bình cũng có hình thức. Mặc dầu với Plato, các ý niệm này đang chiêm ngắm sự diễn tả của tâm trí về những hình thức, nhưng không phải là hình thức thực sự của chính nó, nó là vật chất. Hình thức thì hoàn hảo, thiêng liêng và không thay đổi. Mọi thứ mà con người có thể nghĩ, tri giác hay hình dung được và những đối tượng hiện hữu của các tư tưởng và nhận thức chỉ là những bản sao bất toàn của những hình thức mà thôi.

Chuyển ngữ: Nhóm Maiorica, Học viện Dòng Tên

Nguồn: Naomi Zack, Ph.D., The Handy Philosophy Answer Book, (Visible Ink Press, 2010), 27-28.